Από το σύμβολο του Ήλιου στα Ηλιούγεννα και τα Χριστούγεννα

Το σύμβολο μπορεί να παρασταθεί σαν μια πολυσήμαντη εικόνα. Μπορεί να μην έχει αντικειμενική ύπαρξη, αλλά σαν δυναμική τάση μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην επιστήμη, στην τέχνη, τη φιλοσοφία και τη θρησκεία. Στη θρησκεία από πολύ νωρίς χρησιμοποιήθηκε αφού πίσω από το σύμβολο συχνά οι ιδεαλιστές κρύβουν αλληγορικές έννοιες.

Αν θα έπρεπε με λίγα λόγια να δώσω ένα ορισμό για τη θρησκεία θα έλεγα ότι είναι η φανταστική αντανάκλαση εκείνων των υπερβατικών δυνάμεων που κυριαρχούν στην καθημερινή ζωή του πιστού. Αυτές οι δυνάμεις αρχικά ήταν φυσικές, γι αυτό στα πρώτα στάδια της πνευματικής του ανάπτυξης, ο άνθρωπος, θεοποίησε και λάτρεψε τη φύση.

Ο πρωτόγονος άνθρωπος αρχικά εκτεθειμένος στους φυσικούς κινδύνους, απροστάτευτος, κάτω από τον ουρανό, αντιμετώπιζε τους κεραυνούς, τη βροχή, τον αέρα, το κρύο και τη ζέστη. Συγκλονιστικά θεαματικός και μεγαλοπρεπής ο ουρανός λοιπόν. «Ο συμβολισμός της υπερβατικότητάς του» λέει ο Μίρκεα Ελλιάντε «προέρχεται από την συνειδητοποίηση του απέραντου ύψους του». Ο ουρανός γίνεται υπερβατικός, ιερός και μεγαλοπρεπής σαν τόπος κατοικίας του θεού.

Εκεί κατοικεί και ο Ήλιος, στο θρόνο του ή περιδιαβαίνοντας με το άρμα του ολόκληρο το χώρο του ουρανού.

Ακόμα και οι χριστιανοί έτσι αρχίζουν τις προσευχές τους «Βασιλεύ Ουράνιε» ή το γνωστό «Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς» στρέφοντας τα βλέμματα των πιστών στον ουρανό, παρά το δόγμα της πανταχού παρουσίας του! Σύντομα, όλες αυτές οι δοξασίες κρύφτηκαν πίσω από το σύμβολο.

Είναι αλήθεια ότι το σύμβολο έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του ανθρώπινου πνεύματος. Από τότε που αρχικά εκπροσώπησε μια φυσική δύναμη, σαν φανταστική αντανάκλαση της ιδέας του θεού, μέχρι την τέχνη, όπου η καλλιτεχνική εικόνα παραλλάσσεται αντανακλώντας την πραγματικότητα. Επίσης, πρέπει να ξέρουμε ότι η λέξη «σύμβολο» είναι ελληνική λέξη που ετυμολογικά αποδίδει την έννοια του συνόλου δανείζοντας τη λέξη σε όλες σχεδόν τις γλώσσες του κόσμου.

Ο άνθρωπος, μη μπορώντας να αποδώσει τις βαθιές έννοιες του θεού, συνήθιζε να τις κρύβει πίσω από ένα σύμβολο. Μέσω αυτών «εννοούσε» περισσότερα και απ’ όσα γνώριζε ή μπορούσε να αποδώσει. Η αλληγορία ήταν πολύ βολική. Συνεπώς στο σύμβολο κρύβεται και μια αθροιστική «εικονική γνώση» που, στο χώρο και στην διάρκεια του χρόνου εξελίσσεται, εκφράζοντας μια εικονική πραγματικότητα που ο άνθρωπος ανέκαθεν απέδιδε στο θεό.

Πίσω από τον συμβολισμό κρύβονται αλληγορικές έννοιες που άπτονται της φαντασίας μας και εμπλουτίζουν ακόμα πιο πολύ το σύμβολο. Και ο Φετιχισμός είναι δημιούργημα αυτής της τάσης να θεοποιούμε αντικείμενα, να τα συμβολίζομαι και να αποδίδουμε σ’ αυτά υπερφυσικές δυνάμεις.

Πίσω από την λατρευτική πίστη λοιπόν βρίσκεται το σύμβολο και πρόγονος των θεοποιημένων αντικειμένων σε όλες τις θρησκείες είναι το φετίχ. Μέσα στον φετιχισμό έριξαν τις ρίζες τους όλες οι θρησκείες!

Θρησκεία λοιπόν είναι, όπως είπαμε και πιο πάνω μια φανταστική αντανάκλαση που όταν αντανακλά την πραγματικότητα την μεταμορφώνει, την παραμορφώνει και την διαστρεβλώνει ανεπανόρθωτα.

Πιστεύω ότι δεν υπάρχει αντικείμενο, φυτό ή ζώο που ο άνθρωπος δεν χρησιμοποίησε προκειμένου να συμβολίσει μια έννοια ή θεϊκή ιδιότητα δημιουργώντας μια απίστευτη θρησκευτική πολυμορφία εκφράζοντας διαστρεβλωμένα την πραγματικότητα.

Μέσα απ’ όλα τα σύμβολα που χρησιμοποίησε ο άνθρωπος για να εκφράσει την μεγαλοσύνη του θεού δεσπόζουσα θέση κατέχει ο Ήλιος!

Στις Βέδες είναι γραμμένη η ιερή γνώση των αρχαιοτέρων σανσκριτικών Ινδουιστικών έργων. Η λέξη deva συνώνυμη με το deus (θεός) προέρχεται από τη ρίζα div που σημαίνει «λάμπω». Η veda αποκαλεί το θεό devi ushas δηλαδή «Λαμπρή Αυγή» εννοώντας φυσικά τον Ήλιο.

Ο ήλιος δίνει ζωή απλώνοντας τις αχτίδες του παντού. Φωτίζει, ζεσταίνει, αναζωογονεί φυτά, ζώα και ανθρώπους! Τίποτα δεν μένει κρυφό από τον Ήλιο και γι αυτό, όπως λέει και ο Όμηρος, τον επικαλούνται σαν μάρτυρα και σαν εκδικητή, αφού όλα τα εγκλήματα πέφτουν στην αντίληψή του.

Πριν ο λογικός άνθρωπος επινοήσει τα φετίχ και τους μύθους, στους τοίχους των σπηλαίων όπου ζούσε, ζωγράφιζε τον Ήλιο.

Γι αυτό και δεν υπάρχει θρησκεία που να μην θεοποίησε τον Ήλιο. Απ’ τις πρώιμες πολιτιστικές συνθήκες των χωρών της Ανατολής μέχρι τον χριστιανισμό ο ήλιος σαν σύμβολο δεσπόζει!

Στην Ελλάδα ο Υπερίων είχε παιδιά τον Ήλιο, τη Σελήνη και την Ηώ (Αυγή). Οι Τιτάνες προσωποποιούσαν το βραδινό σκοτάδι με τον Κοίο και την Φοίβη. Κόρες τους ήταν η Αστερία (αστροφεγγιά) και η Λητώ. Με τον Δία, η τελευταία απέκτησε τον ηλιακό θεό Απόλλωνα και τη σεληνιακή θεά Άρτεμη.

Έκτοτε ο Απόλλων βρίσκεται σε περίοπτη θέση μέσα στο ελληνικό πάνθεο σαν θεός του φωτός και της νιότης. Είναι δηλαδή ένας αγαθοεργός ποιμενικός θεός.

Απ’ τον Αιγυπτιακό θεό Ατόν (Ατ σημαίνει δίσκος και Ον σημαίνει Ήλιος) μέχρι τον Περσικό Μίθρα και τον Ρωμαϊκό Ηλιογάβαλο ο Ήλιος σαν σύμβολο άλλαξε πολλές φορές. Μέσω της μυθολογίας της Αρχαίας Ελλάδας και των χωρών της Μέσης Ανατολής ο Ήλιος σαν θεϊκή Δύναμη λατρεύτηκε και μεταλλάχτηκε σε μυστηριακή θρησκεία.

Ο Ορφισμός, και ο ιδεαλισμός του Πυθαγόρα συγκεράστηκε στην ιδεαλιστική φιλοσοφία του Πλάτωνα και αργότερα στον Νεοπλατωνισμό όπου ο χριστιανισμός θα βρει νέα δάνεια και φιλοσοφικό στήριγμα μέσω του συγκρητισμού.

Οι αυτοκράτορες της Ρώμης, φτάνοντας στην Ανατολή θα επηρεαστούν και θα φέρουν νέες θρησκευτικές αντιλήψεις, σαν νεωτεριστές, για να στηρίξουν το πολιτικό τους σύστημα.

Ο Ηλιογάβαλος (Elagabalus, 205 – 222 μ.Χ.) ήταν αυτοκράτορας της Ρώμης (218-222). Ήταν νόθος γιος του Καρακάλλα. Από την παιδική του ηλικία έγινε αρχιερέας του θεού Ήλιου (Ela-Gabal) στην Έμεσα της Συρίας, απ’ όπου προήλθε και το προσωνύμιό του. Το πραγματικό του όνομα ήταν Βάριος Άβιτος Βασσιανός).

Στην Ρώμη τον 3ο αιώνα ο Συριακός ακατανίκητος ηλιακός θεός εισάγεται με την ονομασία Sol Invictus. Ο Αυρηλιανός (270-275) ανακήρυξε τον Ήλιο και επίσημα προστάτη της αυτοκρατορίας και ο ίδιος μυήθηκε στον βαθμό του Αρχιερέα.

Την εποχή εκείνη ο Μιθραϊσμός κατακτούσε τα ρωμαϊκά στρατεύματα και οι μυστηριακές θρησκείες της Ανατολής έκαναν θραύση εκτοπίζοντας τους ντόπιους ελληνορωμαϊκούς θεούς. Το φαινόμενο δεν ήταν καινούριο. Από την αρχή του αιώνα ο συγκρητισμός συγχώνευσε δυο και τρεις θεούς σε μια θεότητα ή ταυτίζοντας δυο διαφορετικούς θεούς, αναμειγνύοντας τις θρησκευτικές δοξασίες όπως ο εκλεκτισμός στη φιλοσοφία.

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να συγκεντρωθούν οι επιμέρους ιδιότητες των διαφόρων θεών σε μία ή σε λίγες αντιπροσωπευτικές θεότητες, δημιουργώντας ενοθεϊστικές και μονοθεϊστικές τάσεις. Η λατρεία μιας θεότητας ταυτόχρονα με άλλες είναι φαινόμενο της ελληνιστικής εποχής κυρίως που εκφράζει θρησκευτική ανησυχία και εκλεκτική μεταφυσική αναζήτηση.

Ο μυστικισμός της Ανατολής έκρυβε μια παράξενη και εξωτική γοητεία στο ρωμαίο αγράμματο υπήκοο της Δύσης. Οι «φωτισμένοι» εκείνοι μύστες της ανατολής φαντάζουν στον αδαή «ειδήμονες του πνεύματος» λες και άνοιξαν οι ουρανοί και τους αποκαλύφτηκαν τα κεκρυμμένα.

Τις θρησκευτικές αντιλήψεις του Ηλιογάβαλου ασπάστηκε και ο Κωνσταντίνος που μέσω των χριστιανών και των ιδιοτελών στόχων του επισημοποίησε, όπως είναι γνωστό, τη θρησκεία τους, δυναμώνοντας την ρωμαϊκή αυτοκρατορία μπροστά στην ραγδαία αύξησή τους.

Ναι, γνωρίζω ότι πλάτειασα το θέμα.

Χωρίς μια τέτοια εισαγωγή, τα Χριστούγεννα, θα έμεναν μυθοποιημένα έτσι όπως τα ξέρει ένα μικρό παιδί. Έτσι όπως του τα δίδαξαν στο σχολείο και τα συντήρησε η πρόσφατη παράδοση.

Περισσότερα όμως για τα Ηλιούγεννα μπορείτε να βρείτε σε μια παλαιότερη ανάρτηση: Ηλιούγεννα ή ο μύθος των Χριστουγέννωνhttp://epic-atheist.blogspot.gr/2008/12/blog-post.html

Όμως αν θέλετε να τα πούμε από κοντά, ελάτε στις 15 Δεκέμβρη, στον Πολυχώρο «Ανεσις» στους Αμπελόκηπους να το αναλύσουμε διεξοδικά, εικονογραφώντας την ομιλία μου με τουλάχιστον 100 εικόνες σε προτζέκτορ, έτσι, για να υποδεχθούμε όλοι μαζί το νέο χειμερινό ηλιοστάσιο και τα δρώμενα των Ηλιούγεννων μέσα από την συγκριτική θρησκειολογία και την ιστορία των θρησκειών.