Η Εθνοσυνέλευση, το Μάρτη του 1844 στην Αθήνα, την επικύρωσε, ψηφίζοντας παράλληλα και το πρώτο σύνταγμα του κράτους στο οποίο μεταξύ άλλων καθιερωνόταν και η ελευθερία της συνείδησης, τρομάρα τους! Όμως το απαρασάλευτο του δόγματος επέβαλε καταναγκασμό στις συνειδήσεις των ανθρώπων, καταλύοντας το αναφαίρετο δικαίωμά τους να ασκούν την ελευθερία της γνώμης και της πίστης τους. Η Ελληνική Εκκλησία, απαγόρεψε τη διακίνηση των ιδεών που ήταν αντίθετες με τις δικές της, επαναφέροντας τις χαμένες δόξες του μεσαίωνα, το σκοταδισμό και την τρομοκρατία.
Δυστυχώς για τον Καΐρη, στις μέρες της δόξας του, βρέθηκε ανάμεσα στα αντιμαχόμενα πυρά του Φαρμακίδη και του Οικονόμου, που οδήγησε στην δίωξη, την καταδίκη και τον φρικτό του θάνατο. Ναι, ο Θεόφιλος Καΐρης, ιερέας, φιλόσοφος και επαναστάτης του 1821, ο μεγάλος αιρετικός της Ελληνικής Εκκλησίας, ήταν το πρώτο θύμα του νεώτερου σκοταδισμού στο νεοσύστατο Ελληνικό κράτος!
Τότε επηρεάστηκε βαθιά από τις ιδέες των Ντεϊστών. Ο Βολτέρος στην κυριολεξία τον συνεπήρε και ο ρασιοναλισμός τον κατεύθυνε λογικά. Το πνεύμα της επανάστασης στη Γαλλική πρωτεύουσα ατσάλωσε τη θέλησή του και με τον Αδαμάντιο Κοραή συνδέθηκε με πραγματική φιλία.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα το 1811 δίδαξε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και τον επόμενο χρόνο πήρε τη θέση του δασκάλου του στις Κυδωνιές, γιατί ο Βενιαμίν έπασχε από τα μάτια του. Εκεί μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία και όταν ξέσπασε η επανάσταση βρέθηκε στις πρώτες γραμμές του αγώνα.1063
Ξεσηκώνοντας τον κόσμο στα Ψαρά και την Άνδρο έφτασε στον Όλυμπο. Με γενναιότητα πολέμησε τον κατακτητή αν και τραυματισμένος σοβαρά στο πόδι. Αυτή η πληγή, τελικά, όχι μόνο θα τον αποσύρει, το 1824, από τα ενεργά μέτωπα των μαχών, αλλά μοιραία θα τον βασανίζει και θα τον συνοδεύει στην υπόλοιπη ζωή του.
Το 1826 συνέλαβε την ιδέα να συστήσει ορφανοτροφείο στην Άνδρο για τα παιδιά που έχασαν τους γονείς τους στον πόλεμο. Μέχρι το 1832 που φτάνει στην Αγγλία αναζητά παντού οικονομική ενίσχυση για να κάνει το όνειρό του πραγματικότητα. Το 1836, μόλις τρία χρόνια μετά το «αυτοκέφαλον της Ελλάδος», λειτούργησε το εκπαιδευτικό του ίδρυμα, που η ακτινοβολία του ξεπέρασε τα σύνορα του νεοσύστατου πια ελληνικού κράτους. Έχοντας 600 μαθητές, που κατέφθαναν από παντού, ανησύχησε την Εκκλησία, γιατί το κύρος της σχολής και η δημοτικότητα του Καΐρη συνεχώς ανέβαιναν και οι ιδέες του έβρισκαν όλο και μεγαλύτερη απήχηση. Τότε φάνηκαν οι επαναστατικές του ιδέες που έκαναν τη νεοσύστατη Ελληνική Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας στην κυριολεξία να φρίξει!
Αυτές οι πραγματικά τολμηρές ιδέες, εκείνη την ευαίσθητη εποχή, που η νέα εκκλησία της Ελλάδας βάζει τα θεμέλιά της, αποτέλεσαν σκάνδαλο και αφορμή για περισσότερες αντιδικίες.
Ο Καΐρης ίσως πίστεψε ότι το «Αυτοκέφαλο» της νέας Εκκλησίας είχε προοδευτικότερες απόψεις από το πατριαρχείο.
Ο Κωνσταντίνος Οικονόμος, φανατικός διώκτης έκτοτε του Καΐρη, στον αγώνα του ενάντια στο θεμελιωτή του Αυτοκέφαλου της Εκκλησίας Θεόκλητου Φαρμακίδη θα στρέψει τα πυρά του, για να στιγματίσει τις άθλιες και άθεες απόψεις του Αδαμάντιου Κοραή που και ο ίδιος ασπάζεται. Αυτές οι νεωτεριστικές αντιλήψεις ήταν θανάσιμος κίνδυνος για την Εκκλησία. Στην καταγγελία του πρωτοσύγκελου της Επισκοπής Κυκλάδων, Λεόντιο Καμπάνη, ο Θεόφιλος Καΐρης, θα κληθεί στην Ιερά Σύνοδο να δώσει ομολογία πίστεως. Ο μεγάλος δάσκαλος, όχι μόνο δεν πάει αλλά στέλνει μια επιστολή, χωρίς να αναιρεί τις κατηγορίες, τονίζοντας ότι τα θεία δόγματα και μυστήρια ήταν γι’ αυτόν πάντα ανεξιχνίαστα και ακατάληπτα και γι’ αυτό δεν μπορούν να γίνουν αποδεκτά!1064
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος ΣΤ΄ (1835-1840) τον καταδίκασε.
Ο Θεόκλητος Φαρμακίδης εισηγήθηκε να φύγει στο εξωτερικό, αλλά ο Κωνσταντίνος Οικονόμου, έχοντας μεγάλο μίσος για τον προοδευτικό παπά και μεσαιωνική νοοτροπία, αντέδρασε έντονα. Επιθυμούσε τη φυλάκιση και τη βάσανο της ψυχής. Έτσι κι έγινε.
Τον Οκτώβριο του 1839 ο Κωνσταντίνος Κανάρης με το πολεμικό μπρίκι «Αθηνά» παρέλαβε τον Καΐρη από την Άνδρο εγείροντας την οργή των κατοίκων της. Μέχρι να παρουσιαστεί στην Ιερά Σύνοδο κλείστηκε σε κελί μοναστηριού στην Αίγινα.
Στις 21 Οκτώβρη ενώπιον της Ιεράς Συνόδου που τον καταδίκαζε για την αντιχριστιανική του διδασκαλία ο Καΐρης δήλωσε «Δεν δίδαξα ποτέ κατά του χριστιανισμού. Βρήκα μόνο μαθητές που δεν ήξεραν τι να πιστέψουν και φρόντισα να τους εμπνεύσω τη Θεοσέβεια. Άλλωστε, εγώ δεν εδίδασκα θεολογία αλλά φιλοσοφία. Το τι φρονώ προσωπικώς αφορά μόνον εμένα τον ίδιο, η δε Σύνοδος δεν έχει δικαίωμα να βιάσει τη συνείδησή μου».
Πρόεδρος της Ιεράς Συνόδου ήταν ο Κυνουρίας Διονύσιος. Ένας από τους 21 μητροπολίτες που, πριν λίγα χρόνια, συνυπογράψανε τον αφορισμό της Επανάστασης. Δυο μέρες μετά, η Σύνοδος αποφάσισε να τον καθαιρέσει και να τον αναθεματίσει,1065 αλλά μπροστά στη λαϊκή κατακραυγή και την απειλή επεισοδίων η κυβέρνηση ζήτησε την αναβολή της εκτέλεσης.
Στις 3 Νοέμβρη, στάλθηκε στο μοναστήρι του Ευαγγελισμού της Σκιάθου. Στο υγρό κελί του δεινοπάθησε, όχι μόνο από το κρύο και την απομόνωση αλλά και από την πληγή του ποδιού του που συνεχώς αιμορραγούσε και έτρεχε πύο. Ακολουθώντας τις οδηγίες της Ιεράς Συνόδου, κανένας μοναχός δεν του μίλησε ποτέ, παρά με αλληλογραφία και εκβιασμό αναζητούσαν τη μεταμέλειά του.
Τέσσερις μήνες κάθισε σε κείνο το μικρό και παγωμένο κελί και στα τέλη του Μάρτη του 1840 μεταφέρθηκε στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στη Σαντορίνη.
Μέρος του Ελληνικού λαού, που με οργή διαμαρτυρόταν για τις άθλιες συνθήκες κράτησης του δάσκαλου αγωνιστή, ανάγκασε την κυβέρνηση να τον βγάλει από εκείνο το «φθορείο ψυχών» για λόγους υγείας και να του επιτρέψει να διαφύγει στο εξωτερικό.
Γέρος, αδύναμος και άρρωστος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την αγαπημένη του πατρίδα, που τόσο αγωνίστηκε να την απελευθερώσει και πνευματικά να την αναγεννήσει από το σκοτάδια του μεσαίωνα.
Στο Λονδίνο έμεινε δυο χρόνια. Μετά τα γεγονότα της 3ης Σεπτέμβρη του 18431066 και την Εθνοσυνέλευση του Μάρτη του 1844 στην οποία ψηφίστηκε το Σύνταγμα της χώρας, ο Καΐρης επέστρεψε στην Ελλάδα. Το σύνταγμα τώρα καθιέρωνε την ελευθερία της συνείδησης και εκτός των άλλων στην κυβέρνηση, από τις 25 Οκτωβρίου του 1843, είχε μπει και ο φίλος του Ιωάννης Κωλλέτης.
Η ιστορία έχει δείξει πολλές φορές, εν μέσω θρησκευτικών φανατισμών, ότι οι νόμοι της πολιτείας αδρανοποιούνται. Το ιεραρχικό δίκαιο φαντάζει δικαιότερο και πολύ ισχυρότερο! Έτσι κι εδώ, ο νεοσύστατος συνταγματικός νόμος περί ελευθερίας συνείδησης αναδείχτηκε, για την Εκκλησία, παραβιασταίος. Ο άρρωστος δασκαλάκος σύρθηκε στα δικαστήρια, μαζί με δυο άλλους συντρόφους του, για προσηλυτισμό.
Η δίκη έγινε στη Σύρο, το Δεκέμβριο του 1852, κεκλεισμένων των θυρών, για να μην ακουστούν οι κακόφημες διδασκαλίες της «θεοσέβειας»!
Ο διακεκριμένος συνταγματολόγος Νικόλαος Σαρίπολος εκ πεποιθήσεως θέλησε να εκπροσωπήσει την υπεράσπιση του Καΐρη. Στο λόγο του μεταξύ άλλων είπε «Αν και πιστός χριστιανός ο ίδιος, κύριοι δικασταί εν τούτοις προθύμως ανεδέχθην τον αγώνα της συνηγορίας παρακινούμενος από την αντίληψιν ότι, ως διδάσκαλος της ελευθερίας και κήρυξ αυτής από της πανεπιστημιακής έδρας, έχω καθήκον να συντελέσω εις το να κατασταθή αλήθεια η εν τω Συντάγματι αναγραφομένη αρχή, ότι εν Ελλάδι η συνείδησις εκάστου είναι απαραβίαστος. Ατυχώς παρομοία δίκη αποτελεί αναχρονισμόν δι’ εποχήν ελευθεροθρησκείας και αιώνα φιλοσοφίας. Μόνον κατά τη ζοφεράν περίοδον του Μεσαίωνος και δη εις τα δικαστήρια της Ιεράς Εξετάσεως επιτρέπετο εις τη δάδα της δικαιοσύνης να διεισδύει εις τους ενδοτάτους μυχούς του ανθρώπου καταλύουσα το απαραβίαστον της συνειδήσεως. Αν καταδικάσητε τους κατηγορουμένους, κύριοι δικασταί, ίσως θέλετε νομίσει ότι τους καταδικάζετε εις φυλάκισιν. Εγώ όμως σας λέγω ότι το ταλαίπωρον τούτο και ημίξερον του Θεοφίλου σωμάτιον θέλετε καταδικάσει εις θάνατον».
Δεν είχε άδικο. Ο ταλαίπωρος αγωνιστής καταδικάστηκε σε φυλάκιση δυο ετών και δέκα ημερών.
Κλείστηκε στις φυλακές της Σύρου έχοντας φρικτούς πόνους στο σώμα. Το πόδι του ήταν αναίσθητο. Έκανε κρύο και ψηνόταν από πυρετό.
Δεν άντεξε ούτε ένα μήνα.
Στις 12 Ιανουαρίου του 1853 άφησε την τελευταία του πνοή στο σκοτεινό του τάφο.
Τον έθαψαν σαν σκυλί, απέναντι σ’ ένα λοιμοκαθαρτήριο της Ερμούπολης, παρά τις παρακλήσεις του αδερφού του που εκλιπαρούσε να τον κηδέψει σαν άνθρωπο. Ο τοπικός ιερέας δεν έδωσε την άδεια να ταφεί στο νεκροταφείο της πόλης και απαγόρεψε τη νεκρώσιμη ακολουθία με την επίβλεψη αστυνομίας!
Οι ελεεινοί διώκτες του, δεισιδαίμονες μέχρι αηδίας, την επόμενη τον ξέθαψαν, άνοιξαν την κοιλιά του και την γέμισαν με ασβέστη για να αποτραπεί, όπως έλεγαν, η μόλυνση του περιβάλλοντας από τον αιρετικό δάσκαλο1067 ή να εξαφανίσουν ακόμα και το σκελετό του.
Οι δικοί του έκαναν έφεση στον Άρειο Πάγο και η καταδίκη του αναιρέθηκε, μια βδομάδα μετά.
Με την υπ΄ αριθμό 19/19/1/1853 απόφαση του Αρείου Πάγου, ο Θεόφιλος Καΐρης κρίθηκε «Αθώος»!
Τι μ’ αυτό;
Το πτώμα του, ασβεστωμένο στον τάφο, ήταν ακόμα άθικτο.
Η καταδίκη δε βαραίνει αυτόν, που αναπαύθηκε από τα βάσανα της ζωής και την κακία των ανθρώπων, αλλά αυτούς που μαζί του καταδίκασαν τον Ελληνικό Διαφωτισμό και όλους εκείνους που ακούραστα, σ’ ολόκληρη τη ζωή τους, δούλεψαν για να διώξουν την πνευματική τυραννία!
Παρά τον αγώνα των φωτοσβεστών χριστιανών η αμάθεια δεν έγινε κανόνας. Η εγκύκλιος του Γρηγόριου Ε΄ όπου καταδίκαζε τις σπουδές των επιστημών1068 διατάζοντας τους κληρικούς να αποτρέπουν την αποστολή των νέων για σπουδές στη Δύση, από τα προοδευτικά μυαλά, πετάχτηκε στα σκουπίδια.
Στα κρυφά σχολειά, επί τουρκοκρατίας, δίδασκαν επαναστάτες αγωνιστές. Δεν ήταν κρυφά από τους Τούρκους αλλά κρυφά από τους Χριστιανούς. Εκείνους τους Χριστιανούς που έτρεμαν από φόβο μήπως και ο ραγιάς ξυπνήσει και τους χαλάσει το ραχάτι.1069
«Ω της δυστυχίας σας άνθρωποι βάρβαροι και μωροί» αντηχεί μέχρι τις μέρες μας η φωνή του «Ανώνυμου Έλληνα» απευθυνόμενος στους ραγιάδες χριστιανούς του 19ου αιώνα. «Έπρεπε να ξαναγυρίσει ο Χριστός, δια να σας φωτίσει, επειδή εσείς ούτε καν στοχάζεστε να ανοίξετε ποτέ ένα βιβλίο, δια να λαμπρύνετε τον εσκοντισμένο σας νου» (Δ΄ 8).
Είναι αλήθεια, ο χριστιανισμός δεν είχε ανάγκη πια από στοχαστές και φιλοσόφους. Όπως έλεγε κι ο Κορδάτος «είχε ανάγκη από φανατικούς κι αγράμματους παπάδες».
Γι αυτό, εμείς που αγαπούμε το φως και τη ζωή έχουμε χρέος, απέναντι στα παιδιά μας, να διαλύσουμε κάθε σκιά που θολώνει το νου, κάθε ψευτιά που θαμπώνει τη ζωή και σαν σοφοί, μέσα στα όρια που θέτει η φύση των πραγμάτων, αισιόδοξα να ατενίσουμε το μέλλον της ζωής.
Η ζωή μπορεί να κρύβει κινδύνους όμως, αν είναι αυτάρκης κανείς, τότε είναι ηδονική και η ευτυχία εφικτή για όλους!
Πηγή: Απόστολος Λυμπερίδης «Χαλκεύοντας την Ιστορία» εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ σελ. 506-511
