Τι είναι η φιλοσοφία;

Αν θα έθετα την ερώτηση αυτή σε κοινό είμαι σίγουρος ότι οι περισσότερες απαντήσεις που θα έπαιρνα θα ήταν ποικίλες και πιστέψτε με, τόσο διαφορετικές η μια από την άλλη. Ίσως, το μόνο κοινό που θα είχαν, θα ήταν η ετυμολογία της λέξης, ότι η φιλοσοφία είναι για παράδειγμα η φιλία, δηλαδή η αγάπη, για τη σοφία. Όμως αυτό δεν λέει τίποτα αφού και στη «σοφία» ο καθένας θα έδινε μια διαφορετική ερμηνεία. Αυτή η σχετικότητα των εννοιών δημιουργεί παρανοήσεις. Οι έννοιες για την ίδια λέξη είναι πολλές και διαφορετικά τις αντιλαμβάνεται ο καθένας, γιατί ο καθένας σκέπτεται διαφορετικά. Γι’ αυτό και στην αρχαία ελληνική οι διάφορες φιλοσοφικές σχολές ονομάστηκαν «αιρέσεις». Αίρεση σημαίνει τρόπος του σκέπτεσαι, προαίρεση, σχολή.

Ο Επίκουρος τόνιζε ότι, ανάμεσα στους συνομιλητές, για κάθε λέξη πρέπει να αποδίδουμε την ίδια έννοια διαφορετικά δεν θα μπορούμε να συνεννοηθούμε.

Δεν είχε άδικο. Οι περισσότερες παρανοήσεις γίνονται επειδή δεν τηρούμε αυτόν τον κανόνα, ακόμα κι όταν λέμε τα ίδια πράγματα και διαφορετικά τα εννοούμε ή εννοούμε τα ίδια και με διαφορετικές λέξεις τα αποδίδουμε.

Ας πάρουμε για παράδειγμα τη λέξη «σοφία» που αναφέραμε πιο πάνω. Κάποιοι θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τη λέξη «σοφία» με την «αλήθεια» δηλώνοντας ότι φιλοσοφία είναι η αγάπη, η αναζήτηση δηλαδή της αλήθειας. Όμως τι είναι αλήθεια; Σίγουρα και εδώ έχουμε μία σχετική έννοια. Διαφορετικά αντιλαμβάνεται ο καθένας την αλήθεια ή μήπως έχω άδικο;

Η γνώμη του καθένα είναι διαφορετική και σύμφωνη με τον τρόπο που σκέπτεται, τη σχολή δηλαδή που ακολουθεί, βλέπει το ίδιο πράγμα από διαφορετική γωνία και η επικοινωνία μας γίνεται πολλές φορές από δύσκολη μέχρι ακατανόητη. Και επειδή οι γνώμες με το χρόνο αλλάζουν γι αυτό συνεχώς επισημαίνω ότι η γνώμη μας γι αυτό δηλαδή που θεωρούμε αληθινό, είναι όχι μόνο σχετικό αλλά και ιστορικά καθορισμένο. Οι αναγνώστες του blog το ξέρουν καλά αυτό. Όσοι δεν αντιλαμβάνονται τι λέμε ας ρίξουν μια ματιά εδώ «Τι είναι η αλήθεια;»

Ακριβώς αυτή η θέση, φιλοσοφικά, με καθιστά απέναντι σε κάθε δόγμα.

Τι είναι όμως δόγμα;

Η απόλυτη γνώμη! Η γνώμη που στο χρόνο παραμένει πάντα η ίδια είναι αναχρονιστική και ξεπερασμένη και γι’ αυτό ακριβώς είναι αυθαίρετη!

Η αλήθεια είναι ζωντανή και γι αυτό είναι σχετική και ιστορικά καθορισμένη. Κάθε μέρα εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία, με νέες αναλύσεις, από το δάσκαλο στο μαθητή και μέρα με τη μέρα γίνεται όλο και πληρέστερη, αποβάλλοντας κάτι που θεωρήθηκε λανθασμένα στο παρελθόν ή εισάγοντας νέα στοιχεία εμπλουτίζοντας το περιεχόμενό της στο διηνεκές.

Ας δώσουμε και έναν ορισμό για την έννοια: Σαν σκέψη, είναι το ανώτερο προϊόν του εγκεφάλου που αντανακλά γενικευμένα τα αντικείμενα και τα φαινόμενα της πραγματικότητας. Μέσω των εννοιών λοιπόν, σκεπτόμενοι, απεικονίζουμε γραπτά ή σε γλωσσική μορφή την πραγματικότητα του κόσμου και αυτό ακριβώς είναι που σηματοδοτεί την ακριβολογία των εννοιών.

Μμ, αυτός ο διαλογισμός πιο πάνω μου φαίνεται βοηθάει προκειμένου να αντιληφτούμε, μέσω της σοφίας και της αλήθειας, της αίρεσης και του δόγματος, της γνώμης και της γνώσης, τι είναι φιλοσοφία.

Πολλοί νομίζουν ότι η φιλοσοφία είναι οι όμορφες φράσεις, όπως «αγάπη σημαίνει να μην αναγκαστείς να ζητήσεις ποτέ συγνώμη» ή «τα δάκρυα είναι σαν τα διαμάντια, γι’ αυτό μην τα χαρίζεις σε όσους δεν τ’ αξίζουν».

Όχι, όχι!

Η φιλοσοφία είναι άλλο πράγμα.

Πριν δώσουμε έναν γενικό ορισμό, ας πούμε και δυο λόγια για τη γέννηση της φιλοσοφίας.

Από την εποχή του Διογένη Λαέρτιου είχε τεθεί το ερώτημα. Στους «Βίους φιλοσόφων» ο Διογένης έγραφε: για όσους δεν έχουν αντιληφθεί η φιλοσοφία στην Ελλάδα γεννήθηκε και οι ξένοι πλανώνται αν έχουν διαφορετική γνώμη αφού ακόμα και το όνομά της, στη γλώσσα τους αδυνατούν να αλλάξουν. Επίσης πρέπει να ξέρουν ότι τα επιτεύγματα των Ελλήνων χάρη της φιλοσοφίας τους επιτεύχθηκαν. Οι έλληνες πρώτο φιλόσοφο θεωρούσαν τον Αναξίμανδρο (610-540) που ήταν μαθητής ενός εκ των επτά σοφών της αρχαιότητας του Θαλή του Ίωνα από τη Μίλητο (624-547).

Ο Θαλής ήταν εμπνευστής της γεωμετρίας και της αστρονομίας ενώ ο Αναξίμανδρος διάδοχος της πρώτης Φιλοσοφικής Σχολής των Φυσιοκρατών (Υλιστών) που θεωρούσε πρώτη αρχή του κόσμου το Άπειρο, σαν απροσδιόριστη ύλη που ήταν αγέννητη, άφθαρτη και αθάνατη που βρίσκεται σε αιώνια και αδιάκοπη κίνηση. Ο Ηράκλειτος (540-480) έμεινε στην αιωνιότητα με την περίφημη φράση του που σαν αξίωμα και σήμερα χρησιμοποιούμε. Ναι, «τα πάντα ρει» και σ’ αυτό κανένας δεν διαφωνεί!

Δεν χρειάζεται νομίζω να πούμε τίποτε περισσότερο. Οι πρώτες αρχές, σαν αξιώματα, που σήμερα η Επιστήμη χρησιμοποιεί, από τότε είχαν μπει.

Τώρα μπορούμε, νομίζω, να δώσουμε ένα γενικό ορισμό, τι εννοούμε φιλοσοφία, χωρίς να παρεκκλίνουμε εννοιολογικά από εκείνους που πρώτοι προσπάθησαν να πάρουν απαντήσεις ρωτώντας, όχι το Ιερατείο ως έκαναν οι ποιητές των μύθων, αλλά από τη φύση την ίδια, περνώντας ομαλά από το μύθο στο λόγο και τη σοφία της φύσης, του όλου δηλαδή, αυτό που λέμε αντικειμενική πραγματικότητα.

Φιλοσοφία είναι η προσπάθεια του ανθρώπου να ανακαλύψει την αλήθεια των όντων (αυτών που υπάρχουν δηλαδή) και των φαινομένων της πραγματικότητας. Επίσης πρέπει να γνωρίζουμε ότι η επιστήμη είναι εκείνη που μελετά το σύνολο των φαινομένων της ύλης σε σχέση με την κίνηση και τις διάφορες μορφές των μετατροπών της.

Ανάμεσα στους δυο αυτούς ορισμούς φαίνεται μία ουσιαστική σύνδεση όπου η επιστήμη και η φιλοσοφία συνδέονται, γιατί η μια στηρίζει την άλλη. Αν ανάμεσα στις δύο χαθεί αυτή η σχέση τότε σημαίνει ότι η μια από τις δυο διατυπώνεται  λανθασμένα. Η φιλοσοφία, που μπορεί αυτό να το κάνει καλύτερα, είναι ο Διαλεκτικός Υλισμός.

Από την αρχαιότητα, όταν ο άνθρωπος αποφάσισε να φιλοσοφήσει, φιλοσόφησε υλιστικά (φυσιοκρατικά) προσπαθώντας να εξηγήσει τον κόσμο. Οι πρώτοι Έλληνες στοχαστές της Φυσιοκρατικής σχολής της Μιλήτου απομυθοποίησαν τον κόσμο δίνοντας εξηγήσεις θεμελιώνοντας έτσι την πρώτη θεωρητική γνώση. Έκτοτε η φιλοσοφική σκέψη, όταν είναι επιστημονική, τεκμηριώνει το επιστημονικό πείραμα και η επιστήμη με τη σειρά της επιβεβαιώνει το φιλοσοφικό στοχασμό. Ο ένας δηλαδή συμπληρώνει τον άλλον. Οι Επιστήμες γεννούν τις επιστημονικές έννοιες με το πείραμα ή με την εξήγηση του φαινομένου και η φιλοσοφία αναλύει σε βάθος τις έννοιες που χρησιμοποιεί η επιστήμη.

Αυτός είναι ο λόγος που στο blog αυτό με τόσο ζήλο προσπαθώ να συνδέσω τη φιλοσοφία με την επιστήμη. Όμως, όπως και πιο πάνω αναφέρθηκε, ανάμεσα στις σχολές που αυτό μπορεί να το κάνει καλύτερα, μόνο μία μπορεί: ο Διαλεκτικός Υλισμός, γιατί μόνο αυτός απορρίπτει τις Ιδεαλιστικές σχολές που βρίσκονται σε ολοκληρωτική αντίθεση με την επιστημονική νομιμότητα. Για να αντιληφθεί κανείς τις ουσιαστικές και καθολικές αντιθέσεις ανάμεσα στον Υλισμό και Ιδεαλισμό πρέπει να αναγνωρίσει αυτό που στη φιλοσοφία λέγεται «Βασικό ζήτημα (ή πρόβλημα) της φιλοσοφίας. Περισσότερα για το θέμα αυτό, για να μην επαναλαμβάνομαι εδώ: Τα δυο στρατόπεδα της φιλοσοφίας.

Πέρα απ όσα είπαμε ως εδώ, ο ψαγμένος αναγνώστης του Διαλεκτικού Υλισμού ας γνωρίζει τις σημαντικότατες αλήθειες της φιλοσοφίας που διάσπαρτα στο blog αυτό με έμφαση θίγω συνεχώς.

Να μερικά ψήγματα που έχουν ειδικό βάρος στην έρευνά μας:

Η φιλοσοφία δεν είναι φλυαρία περί ανέμων και υδάτων που εντυπωσιάζουν με ωραίες φάσεις τον αναζητητή της αλήθειας.

Όταν φιλοσοφούμε κυρίως πρέπει να αναφερόμαστε στην αντικειμενικότητα του κόσμου μας. Γι αυτό πρέπει να γνωρίζουμε ότι η φιλοσοφία και η επιστήμη συνδέονται στενά και γι αυτό πρέπει να έχουν κυρίως πρακτική αξία.

Ο κόσμος μας είναι υλικός.

Η ύπαρξη αναφέρεται στο «είναι», το πνεύμα στη «νόηση» έχοντας πάντα υπ όψιν ότι το πνεύμα είναι παράγωγο της ύλης. Η γνώση λοιπόν και η πρακτική, αποτελεί την άμεση απόδειξη ότι ο κόσμος μας είναι αντικειμενικός και υπάρχει ανεξάρτητα από εμάς.

Γι αυτό αναγκαίο είναι να γνωρίζουμε ότι το Είναι ταυτίζεται με τη Φύση.

Ο κόσμος μας γίνεται γνωστός με τη βοήθεια, όχι μόνον των περιορισμένων αισθητηρίων μας, αλλά και μέσω των επιστημονικών οργάνων. Και αυτών που ανακαλύψαμε και εκείνων που θα ανακαλυφτούν στο μέλλον. Γι’ αυτό και η γνώση ή αυτό που σήμερα αναγνωρίζουμε σαν αληθές είναι, όχι μόνο σχετικό, άλλα και ιστορικά καθορισμένο και δεν αποκτιέται μόνο με τη μάθηση αλλά μέσω της πρακτικής γίνεται οργανικό στοιχείο της ανθρώπινης δραστηριότητας!

Αυτός είναι ο λόγος που η γνώση αποκομμένη από την πρακτική γίνεται το πολύ - πολύ μία φιλολογία ή καλύτερα μία ανούσια ιδεαλιστική φιλοσοφία.

Ο Ιδεαλισμός βρίσκεται σε μεγαλειώδη αντίφαση με την αντικειμενικότητα του κόσμου μας. Δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια φλυαρία που μας αλλοτριώνει, παραμορφώνοντας τον κόσμο μας αντιστρέφοντας τη λογική.

Η φιλοσοφία αναλύει και διατυπώνει τους γενικούς νόμους της κίνησης της ύλης. Η επιστήμη εξιχνιάζει τους νόμους του ειδικού που αποτελούν μία αδιάσπαστη ενότητα, την ενότητα του γενικού με το ειδικό, τη θεωρία δηλαδή με την πράξη. Έτσι, η φιλοσοφία ερμηνεύει ολόκληρη την ιστορική πορεία της επιστήμης και μέσα από τη Διαλεκτική καταφέρνει να ξεπεράσει τους φιλοσοφικούς σκοπέλους των επιστημολογικών σφαλμάτων που συχνά εμφανίζονται στην πορεία για την κατανόηση της φύσης και του κόσμου γενικότερα.

Ο κόσμος μας στην κυριολεξία βρίσκεται σε ένα αέναο γίγνεσθαι.

«Τα πάντα ρει» έλεγε ο Ηράκλειτος και η αλήθεια αυτή είναι τόσο σωστή που η επιστήμη στην γενικότητα αυτή στηρίχτηκε ώστε η Διαλεκτική να γίνει η έκφραση της κίνησης της πραγματικότητας. Η φύση διαρκώς αλλάζει. Η μια μορφή της ύλης περνά σε άλλη, συνεχώς κινείται και μετασχηματίζεται.

Τίποτε δεν χάνεται, όπως και τίποτα από το τίποτε δεν γεννιέται. Ακόμα και σήμερα, επιστημονικά σαν αρχή, στηριζόμαστε στην διατήρηση της ενέργειας και φιλοσοφικά, σαν αξίωμα, δεχόμαστε την αφθαρσία της ύλης.

Ναι, ο κόσμος μας είναι αντικειμενικός, η ύλη αυθύπαρκτη και ο χρόνος άπειρος, χωρίς αρχή και τέλος.

Η ζωή, αποτέλεσμα μακροχρόνιων χημικών αντιδράσεων και διαδικασιών της ανόργανης ύλης, κατάφερε να αυτοοργανωθεί σε πολυσύνθετους οργανισμούς, δίνοντας αντίγραφα του εαυτού της.

Πράγματι, η διαλεκτική σχέση του «δυνάμει και του ενεργεία» δείχνουν ότι η ύλη μπορεί να αυτοοργανώνεται όλο και πιο πολύ, σε μία ανεξάντλητη πολυμορφία, που το εξελικτικό της αποτέλεσμα αδυνατούμε και να φανταστούμε.

Γι αυτό ακριβώς πιστεύουμε ότι η συνείδηση, ο νους, το πνεύμα δηλαδή, σαν δραστηριότητα του εγκεφάλου, είναι παράγωγο της ύλης.

Η ζωή και η συνείδηση, πρέπει να το αντιληφθούμε καλά, δεν προϋποθέτουν κανένα δημιουργό.

Από τη στιγμή που διαμορφώνονται οι συνθήκες εκείνες που ευνοούν τη ζωή, η ζωή αναπόφευκτα θα εμφανισθεί! Η ζωή, με τη σειρά της, θα επηρεάσει το περιβάλλον και αυτό με τη σειρά του θα γεννήσει νέες μορφές ζωής.

Μέσω της φυλογένεσης θα εμφανιστούν νέα είδη. Ο ανταγωνισμός θα εξαφανίσει τα περισσότερα, όμως οι νικητές θα επιβιώσουν και θα εξελιχθούν!

Μέσα από τις λίγες αυτές γραμμές θέλω να δείξω ότι η ύλη συνεχώς κινείται. Αυτοοργανώνεται. Εμφανίζονται και εξαφανίζονται ποικίλες μορφές που και αυτές είναι ιστορικά καθορισμένες. Τίποτε δεν γεννήθηκε όπως το ξέρουμε. Τίποτε δεν θα χαθεί χωρίς να προκαλέσει ένα νέο συμβάν.

Το παλιό διαδέχεται το καινούριο. Ο κόσμος συνεχώς αλλάζει σε ένα αέναο γίγνεσθαι.

Οι νόμοι είναι αυστηροί σαν τα μαθηματικά, όμως κι αυτοί σαν ενδογενής δυνατότητα της ύλης, δημιουργημένοι από την αναγκαιότητα της φύσης.

Έκφραση του τυχαίου και του αναγκαίου είναι ο κόσμος μας και η εξέλιξη μια στιγμή της αέναης νομοτελειακής κίνησης στον κόσμο της αντικειμενικής πραγματικότητας.

Τέτοια είναι η Διαλεκτική Φιλοσοφία στην οποία βρίσκουμε την αρμονική συνύπαρξη των αντιθέτων.

Η έκφραση της ενότητας και της πάλης των αντιθέτων είναι η ουσία της Διαλεκτικής!