Το Ιστορικό Πλαίσιο (1ο Μέρος)

Στους αναγνώστες των βιβλίων «Οι Φιλοσοφικές Σχολές της Αρχαίας Ελλάδας» και «Χαλκεύοντας την Ιστορία» έχω μια έκπληξη, σαν δώρο για το 2018.

Στο αρχικό έργο συμπεριλαμβανόταν και το «Ιστορικό πλαίσιο» μαζί με άλλα στοιχεία τα οποία συμπλήρωναν μια ολοκληρωμένη έρευνα για την μετάβαση από τον Αρχαίο Κόσμο στις τρεις Αποκαλυπτικές θρησκείες, ιδιαίτερα δε στους λόγους επικράτησης του Χριστιανισμού. Το έργο τότε χωρίστηκε σε δυο τόμους, φιλοσοφίας και ιστορίας. Το ιστορικό πλαίσιο όμως που στήριζε και τα δυο έργα, για τεχνικούς λόγους, δεν εκδόθηκε ποτέ, κρίνοντάς το σαν πλεονασμό στο ήδη πολυσέλιδο έργο. Έχοντας τα συγγραφικά δικαιώματα καταχωρημένα, αποφάσισα να σας το παρουσιάσω τώρα, ελεύθερα, ώστε να καταστεί σαν βοήθημα και σε όσους διάβασαν τα πιο πάνω βιβλία και στους υπόλοιπους, αφού μέσα σε λίγες σελίδες θα διαβάσουν συνοπτικά ολόκληρη την Αρχαία Ελληνική ιστορία.

Η πρόσβαση στο Ιστορικό πλαίσιο θα γίνει σε τρεις αναρτήσεις:

Ιστορικό Πλαίσιο 1^ο Μέρος.

1. Η εθνική συνείδηση των Ελλήνων μπροστά στην Περσική εισβολή.

2. Ο Μ. Αλέξανδρος «Ηγεμών της Ελλάδος» και «Βασιλεύς της Ασίας».

3. Οι Διάδοχοι.

Ιστορικό Πλαίσιο 2^ο Μέρος.

4. Η εμφάνιση των Ρωμαίων.

5. Τα μεγαλεία των ρωμαίων και η υποτέλεια των Ελλήνων.

Η Δραματοποίηση της Ιστοριογραφίας και η Παραδοξολογία της.

1. Από τη λαογραφία στην ιστοριογραφία.

2. Ελπίδα και φόβος, οι δυο μεγάλοι τύραννοι της πίστης.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ (1ο Μέρος)

1. Η εθνική συνείδηση των Ελλήνων μπροστά στην Περσική εισβολή

Σήμερα, μετά από πολλές γεωγραφικές ανακατατάξεις και διεθνείς συμφωνίες το να διεκδικεί μια χώρα έστω και το ελάχιστο τμήμα μιας άλλης δείχνει ιμπεριαλιστική και φασιστική νοοτροπία που είναι καταδικασμένη από όλες τις πολιτισμένες χώρες του κόσμου. Στην αρχαιότητα όμως δεν ήταν έτσι τα πράγματα, όταν μεγάλοι πληθυσμοί ανθρώπων μετακινούνταν από τόπο σε τόπο για βιοποριστικούς λόγους ή κατακτητικούς, όταν υποδουλωμένοι κάτω από την κυριαρχία του ισχυρότερου κατά χιλιάδες μετατρέπονταν δούλοι σε μια άλλη χώρα. Ούτε η έννοια του έθνους είχε την σημασία που έχει σήμερα. Θα απέφευγα, επίσης, να ασχοληθώ με φράσεις όπως εκείνη του Στράβωνα ότι «οι χώρες κάτω του Ίστρου (Δούναβη) ποταμού είναι Ελληνικές» ή με την πιο πρόσφατη ιστορία όπου η ελληνική επικράτεια έφτανε μέχρι τα βάθη της Μικράς Ασίας. Η συνοριακή διεκδίκηση στην αρχαιότητα δεν είχε τη λογική που έχει σήμερα γιατί τότε διαπνεόταν από τη λογική της «πόλης-κράτους» και την φιλοσοφία των συνεργασιών που αφορούν τις λεγόμενες αμφικτιονίες.

Ο κατακερματισμός τότε σε πόλεις-κράτη από την εποχή του Ομήρου ακόμα, δίχαζε και εμπόδιζε κάθε προσπάθεια ίδρυσης ενιαίου ελληνικού κράτους. Οι έριδες μεταξύ των πόλεων-κρατών για ηγεμονικούς και οικονομικούς κυρίως λόγους δημιουργούσαν συχνά εμφύλιες διαμάχες που δίχαζαν και κρατούσαν χρόνια. Τα κοινά όμως στοιχεία του πολιτισμού, έσμιγαν τους Έλληνες όχι λόγω των εμπορικών τους σχέσεων ή της γεωγραφικής τους γειτνίασης, αλλά επειδή ενώνονταν από κοινά ιδανικά και συνεκτικούς δεσμούς όπως ήταν η γλώσσα, η λατρεία κοινών θεών και η πίστη στους ίδιους ιερούς και ηρωικούς μύθους. Οι τελευταίοι διαδραματίστηκαν στην ίδια γη, τη γη τους, και αυτό τους ένωνε σε ένα «έθνος» με πολλούς δεσμούς συγγένειας. Έθιμα, θεσμοί και εορτές δυνάμωναν το αίσθημα αυτό και χωρίς την ίδρυση ενιαίου ελληνικού κράτους. Η καθιέρωση του ονόματος Έλλην δημιουργούσε πανελλήνια εθνική συνείδηση, που σε κάθε κίνδυνο απειλής από βαρβάρους, συσπείρωνε τους πολίτες των πόλεων, παραμερίζοντας όποιες διαφορές είχαν.

Μπροστά στο βαρβαρικό επεκτατισμό των Περσών οι Έλληνες έγραψαν ιστορία στο Μαραθώνα, στις Θερμοπύλες, στη Σαλαμίνα, στις Πλαταιές δείχνοντας με τον καλύτερο τρόπο ότι η εθνική σύμπνοια ήταν παρούσα και βρισκόταν σε εγρήγορση πάσα στιγμή.[1]

Οι Ολυμπιακοί αγώνες άλλωστε, οι αμφικτιονίες[2] και οι συμμαχίες αργότερα, δείχνουν αυτήν την τάση για ένωση και τη διατήρηση της σύμπνοιας που ήταν και ο προπομπός ίδρυσης του ενιαίου ελληνικού κράτους.

Σε αυτόν τον πανελλήνιο ενωτικό αγώνα ενάντια στην Περσική εισβολή αναμφίβολα τεράστιο ρόλο έπαιξαν ο Μιλτιάδης στη μάχη του Μαραθώνα, ο βασιλιάς της Σπάρτης Λεωνίδας που έπεσε μαχόμενος στις Θερμοπύλες και φυσικά ο Θεμιστοκλής σαν πρωτεργάτης της νίκης στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Δίκαια χαρακτηρίστηκε από το Θουκυδίδη σαν «ο αιτιώτατος της νίκης».

Η νικηφόρα έκβαση του πολέμου θα γεμίσει όχι μόνο αισθήματα χαράς και αισιοδοξίας, αλλά θα δημιουργήσει κυρίως συνείδηση ανεξαρτησίας και εθνικής συμφιλίωσης. Αυτό που μπορούσε ο καθένας να κάνει μόνος του καλά, μαζί το έκαναν καλύτερα.

Η Αθήνα θα γνωρίσει μεγάλη οικονομική άνθηση και θα αναδειχθεί ανάμεσα στις πόλεις της Ελλάδας. Η πνευματική της ανάπτυξη θα απογειωθεί και θα γίνει ξακουστό κέντρο σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι η εποχή που εμφανίζεται το φιλοσοφικό ρεύμα της Α΄ σοφιστικής. Η εποχή του διαφωτισμού όπως θα λέγαμε σήμερα. Καλλιεργείται ο ανθρώπινος λόγος και η ρητορική, ενώ νέες και πρωτοπόρες ιδέες κάνουν την εμφάνισή τους.

Εδραιώνεται η δημοκρατία του Περικλή, που μαζί με τον τραγικό Ευριπίδη τυγχάνουν μαθητές του υλιστή Αναξαγόρα. Η υλιστική φιλοσοφία απογειώνεται και αυτή. Ούριος πνευματικός άνεμος πνέει από παντού. Ο Σωκράτης με το Γοργία, νέοι τότε, κάνουν την εμφάνισή τους στην αγορά. Ό,τι έχουμε να θυμηθούμε από την κλασική εποχή, εμφανίζεται τότε. Δίκαια ονομάστηκε η εποχή αυτή «χρυσή». Δεν κράτησε όμως καλά-καλά ούτε πενήντα χρόνια. Ο Θουκυδίδης δημιουργεί τον όρο «πεντηκονταετία» για να προσδιορίσει το χρονικό διάστημα της δημιουργικής έκφρασης από τους Μηδικούς πολέμους μέχρι την έναρξη του καταστρεπτικού πολέμου της Αθήνας και της Σπάρτης (479-431).

Η Σπάρτη δεν ήταν διατεθειμένη να επιτρέψει άλλο την οικονομική ευμάρεια της Αθήνας, που την αναδείκνυε ταυτόχρονα πανελλήνια δύναμη. Οι ολιγαρχικές και ηγεμονικές βλέψεις της δημιούργησαν κλίμα αντιζηλίας ανάμεσα στις δυο συμμαχίες με ολέθρια αποτελέσματα για ολόκληρη την Ελλάδα.

Είκοσι εφτά χρόνια πολέμου (434-404) δεν έφθειραν μόνο την Αθήνα, δεν παραμέρισαν ατιμωτικά μόνο το ελληνικό φρόνημα των Σπαρτιατών, αλλά έφθειραν οικονομικά και ηθικά ολόκληρη την Ελλάδα.[3] Η φθορά των αιωνίων ελληνικών αξιών έπληξε ακριβώς την καρδιά του κλασικού Ελληνισμού. Μελανή σελίδα της Δημοκρατίας και της χρυσής εποχής της ήταν η απαρχή αυτού του πολέμου, που υποσκάφτηκε από τις αριστοκρατικές αρχές της ολιγαρχίας και της ηγεμονικής αλαζονείας, αν και η αφορμή δόθηκε από τους δημοκρατικούς.[4]

Μέχρι η πολυπόθητη ένωση των Ελλήνων αποκτήσει σάρκα και οστά, μελανές σελίδες θα χρωματίσουν την ιστορία της. Η Ελλάδα με τη γέννηση της δημοκρατίας, έζησε αφόρητους πόνους από την αντιδραστική συμπεριφορά των ολιγαρχικών. Η εσωτερική υπονόμευση των τελευταίων ήταν το φαρμακωμένο αγκάθι στους κόλπους της δημοκρατίας. Στην Ελλάδα, οι απανταχού «λακωνίζοντες» ολιγαρχικοί, θα σπείρουν το θάνατο και τον πανικό στην επικράτεια.

Η διαμάχη Δημοκρατικών-Ολιγαρχικών διχάζει όχι μόνο Σπαρτιάτες και Αθηναίους[5] αλλά όλους τους Έλληνες. Τα «Ελληνικά» του Ξενοφώντα αποτυπώνουν με ακρίβεια τις μελανές σελίδες εκείνης της ιστορίας. Αντιδραστικός και ο ίδιος, μαζί με τον Κριτία και το Χαρμίδη υπηρέτησαν καλά το Λύσανδρο και τις βλέψεις των Σπαρτιατών μέσα στην πόλη της Παλλάδας και όχι μόνο.[6]

 Οι Σπαρτιάτες εκπρόσωποι πια των Ολιγαρχικών όλων των Ελλήνων την άνοιξη του 386 θα οδηγήσουν τη χώρα στην επονείδιστη «Ανταλκίδειο Ειρήνη» επιβάλλοντάς τους όρους και καθιστώντας τους Πέρσες διαιτητές των ελληνικών θεμάτων. Η συνθήκη αυτή αποτέλεσε εθνική ντροπή για την Ελλάδα και δημιούργησε νέους αντιλακωνικούς συνασπισμούς.

Είναι η εποχή όπου ο σαραντάχρονος Πλάτων αναζητεί τη δική του πολιτεία, φτάνοντας μέχρι το Συρακούσιο Διόνυσο τον Α΄ και επιστρέφοντας αποτυχημένος ανοίγει την πρώτη φιλοσοφική σχολή, την «Ακαδημία» (387).

Εκείνη την εποχή επίσης, ο Λυσίας εκφωνεί τον «Ολυμπιακό» του στους ομώνυμους αγώνες του 388 ή 384 καλώντας τους Έλληνες να συμφιλιωθούν και ενωμένοι να αντιμετωπίσουν αυτούς που τους απειλούν. Ο «Πανηγυρικός» του Ισοκράτη[7] γράφεται την ίδια εποχή αλλά εκδίδεται το 380. Καλεί όλους τους Έλληνες κάτω από την αρχηγία της Αθήνας, γιατί αυτή πρόσφερε τις σημαντικότερες υπηρεσίες στην Ελλάδα.[8]

Στα επόμενα χρόνια η Θήβα, του Πελοπίδα και του Επαμεινώνδα, μπορεί να αναδείχθηκε πρώτη δύναμη, όμως δεν έμεινε στο βάθρο για πολύ. Διόλου δεν μπορούσε να διανοηθεί ότι στους κόλπους της ανέθρεφε το μελλοντικό ηγέτη της Μακεδονίας, που μέχρι την επιστροφή στην πατρίδα, βρισκόταν εκεί σαν όμηρος.

Η ανάδειξη της Μακεδονίας σε ηγέτιδα δύναμη φάνηκε μετά τη μάχη της Χαιρώνειας το 338. Αρχές του επόμενου χρόνου, στο συνέδριο της Κορίνθου, διατυπώνεται το «Σύμφωνο του Κοινού των Ελλήνων», αναγνωρίζοντας το Φίλιππο Β΄ «Ηγέτη όλων των Ελλήνων».

2. Ο Μ. Αλέξανδρος «Ηγεμών της Ελλάδος» και «Βασιλεύς της Ασίας»

Η εκλογή της Κορίνθου και οι εργασίες του συνεδρίου είχαν συμβολικό χαρακτήρα. Εκεί το 481 με πρωτοβουλία της Σπάρτης, 31 πόλεις συμμάχησαν αποτρέποντας τα βαρβαρικά στρατεύματα των Μήδων να κατακτήσουν την Ελλάδα. 144 χρόνια μετά, μόνο η Σπάρτη θα απουσιάζει… Δεν έμελλε όμως ο Φίλιππος να κατακτήσει την Ανατολή. Όταν δολοφονήθηκε,[9] ο Αλέξανδρος ήταν 20 χρονών και το αίμα έβραζε στις φλέβες του.

Κοντά του, από το 342, βρίσκεται ο μεγάλος φιλόσοφος Αριστοτέλης, καθοδηγώντας πνευματικά το μελλοντικό ηγέτη της Ελλάδας. Στην Αθήνα πεθαίνει ο Σπεύσιππος και τη διευθυντική του θέση στην Ακαδημία, ίσως άδικα, παίρνει ο Ξενοκράτης.

Το συνέδριο της Κορίνθου, το 338, αναγνώρισε στο νεαρό βασιλιά τον τίτλο του «στρατηγού και αυτοκράτορα» και την άνοιξη του 334, το πολιτιστικό εκστρατευτικό του σώμα ξεκίνησε.

Η Ανατολή ήταν εκεί και τον περίμενε.

Η ιστορία βρισκόταν για άλλη μια φορά σε κρίσιμη και αποφασιστική καμπή. Στην Αθήνα ήδη ο Αριστοτέλης έχει ανοίξει τη δική του σχολή, βάζοντας ανεξίτηλα στο χρόνο τη δική του σφραγίδα, θεσπίζοντας άτυπα τη διδασκαλία της Περιπατητικής σχολής σε επίσημο δόγμα της πολιτείας.

Η μάχη του Γρανικού άνοιξε το δρόμο και η μάχη της Ισσού ανέδειξε τον Αλέξανδρο σε μεγάλη στρατηγική φυσιογνωμία, στέφοντάς τον με χρυσό στεφάνι. Η νίκη της Τύρου έδειξε, έστω και μετά από 7 μήνες πολιορκίας, ότι τίποτα δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο, μπροστά στην απόφαση των Ελλήνων να μετατρέψουν το Αιγαίο και τη Μεσόγειο σε θάλασσα ελεύθερου εμπορίου και ειρήνης για όλους τους λαούς. Με τέτοια προοπτική ξεκίνησαν, αλλά αλλιώς θα τα έφερνε η ζωή, θέλω να πω η πολιτική.

Τον Νοέμβριο του 332 με ανακούφιση τον δέχονται στην Αίγυπτο και μυείται στο Αμμώνειον (όαση Σίβα). Οι ιερείς τον αποκαλούν «γιο του θεού Άμμωνα»!

Η νίκη στα Γαυγάμηλα το 331 έδειξε με τον καλύτερο τρόπο τη θέληση των Ελλήνων να διαλύσουν, όχι μόνο τον Περσικό στρατό, ανοίγοντας το δρόμο προς την Ανατολή προκειμένου να ξεπεραστεί η οικονομική κρίση από τον αποκλεισμό που επέβαλλε, αλλά οποιονδήποτε εισβολέα που στο μέλλον αποφάσιζε να πλήξει την ανεξαρτησία αυτού του υπερήφανου λαού. Μεγάλα λόγια που αργότερα θα αποδειχτούν κούφια.

Οι κατακτήσεις της Βαβυλώνας, των Σούσων και της Περσέπολης του έδωσαν τον τίτλο του «βασιλιά της Ασίας» και τον αμύθητο θησαυρό των Περσών.

Οι στόχοι του συνεδρίου της Κορίνθου είχαν επιτευχθεί με τον καλύτερο τρόπο. Όχι όμως και οι στόχοι που έθετε ο Αλέξανδρος απέναντι στον εαυτό του. Η έπαρση της κοσμοκρατορικής του αρχηγίας είχε αρχίσει να εξουσιάζει τη λογική του. Τα μυθικά πλούτη τον μέθυσαν και η δόξα του ξεχείλισε με αλλοπρόσαλλη και βαρβαρίζουσα συμπεριφορά. Είχε αρχίσει, όχι μόνο να πίνει, αλλά και να «περσίζει». Καθισμένος επιβλητικά στο βασιλικό περσικό θρόνο, περιβεβλημένος με το διάλευκο χιτώνα και ζωσμένος με την περσική ζώνη, ανάγκαζε όχι μόνο Πέρσες αλλά και Έλληνες να τον προσκυνούν! Είχε πιστέψει και ο ίδιος ότι ήταν γιος του Άμμωνα. Η αναγγελία, για την απόδοση τιμών στον Αλέξανδρο, έγινε στην Ολυμπία το 324, από το γαμπρό του Αριστοτέλη, Νικάνωρα.[10] Οι ατελείωτες γιορτές, τα συμπόσια και η οινοποσία, που κράταγαν μέρες, θόλωναν το μυαλό του κάνοντάς τον απολυταρχικό απέναντι σε εταίρους και στρατιώτες.

Μελανές σελίδες[11] της εκστρατείας, θα γραφούν τα επόμενα δυο-τρία χρόνια, μέχρι να κατακτήσει τη Βακτριανή και Σογδιανή, που όχι μόνο ήταν άσκοπη, αλλά και επιζήμια. Η Ινδική εκστρατεία (χειμώνας 327) ήταν άλλη μια υπερβολή. Ο στρατός με τη βία σχεδόν τον ακολούθησε, καταφέρνοντας ακόμα κι έτσι, εκείνη τη μεγαλειώδη νίκη, διαβαίνοντας τον Υδάσπη ποταμό. Τότε, ήταν Ιούλιος του 326, αλλά ο Αλέξανδρος δεν το έβαζε κάτω. Με στραμμένο το πρόσωπο στην Ανατολή και με στρατό ένα τσούρμο κουρελήδες, για πρώτη φορά έκανε πίσω όταν, ουδενός εξαιρουμένου, κανένας δεν ήθελε να τον ακολουθήσει. Ήταν αμφίβολο αν είχαν ακόμα δυνάμεις για την επιστροφή. Ταλαιπωρημένοι και κλονισμένοι ηθικά, πολλοί έμειναν εκεί.[12] Οι υπόλοιποι επέστρεψαν το καλοκαίρι του 325.

Αλλά και οι λόγοι του θανάτου του ίσως να οφείλονται στη μέθη της δόξας του. Λίγες μέρες πριν αναχωρήσει για την κατάκτηση της Αραβίας και την επιστροφή του διαμέσου της Βόρειας Αφρικής και των Στύλων του Ηρακλέους, αρρώστησε. Ο υψηλός του πυρετός κράτησε 10 μέρες. Είχε προηγηθεί ένα συμπόσιο που κράτησε δυο ολόκληρα μερόνυχτα! Ήταν καλοκαίρι του 323 στη Βαβυλώνα.

Εκεί έμεινε το τελευταίο όνειρο, του ανθρώπου που πίστεψε ότι ήταν θεός και κανείς δεν μπορούσε να του αντισταθεί. Η αλήθεια είναι ότι, η ιστορία τον στόλισε με αίγλη και δόξα. Λατρεύτηκε σαν θεός, υμνήθηκε σαν θρύλος και πέρασε στη μυθολογία πολλών λαών.

Η κατάκτηση της Ανατολής από το Μ. Αλέξανδρο δεν άλλαξε μόνο τα όρια της Ελληνικής επικράτειας, αλλά και τα όρια του πνευματικού του ορίζοντα, με την πολύ στενή έννοια του όρου, που υπερφαλάγγισε την εθνική του συνείδηση και δημιούργησε ψυχολογία κοσμοπολιτισμού και ηθικής αλλοτρίωσης.

3. Οι Διάδοχοι

Εύλογα μπορεί να αντιληφθεί κανείς ότι, ο πρόωρος θάνατος του ηγέτη, εκείνου του αχανούς ελληνικού κράτους, δημιούργησε πολεμικό κλίμα ανάμεσα στους διαδόχους του. Και τούτο γιατί ο Αλέξανδρος δεν πρόλαβε να αφήσει διαδόχους. Αυτοί προέκυψαν από το συμβούλιο των στενών συνεργατών του. Μέχρι όμως να διανεμηθούν οι επαρχίες, οι αντιδικίες ανάμεσά τους, προκάλεσαν διαδοχικούς πολέμους που κράτησαν σχεδόν 50 χρόνια.

Μετά το θάνατο του Περδίκκα το 321 και του Αντίπατρου το 319 αναμφίβολα η δεσπόζουσα φυσιογνωμία των διαδόχων[13] ήταν ο Αντίγονος (382-301) που κατάφερε να πάρει τον τίτλο του βασιλέα το 306. Παράλληλα με τις μεταξύ τους τριβές είχαν να αντιμετωπίσουν και τις εξεγέρσεις των Ελλήνων. Η Σπάρτη, άλλωστε, ποτέ δεν έπαψε να αντιμάχεται τους Μακεδόνες από τότε που ζούσε ο Αλέξανδρος. Κατά την περίοδο, όμως των διαδόχων προτίμησε την ουδετερότητα.[14]

Αντίθετα η Αθήνα στο άκουσμα και μόνο ότι ο Αλέξανδρος πέθανε εξεγέρθηκε από το Λεωσθένη το 323 (Λαμιακός πόλεμος). Ο νικητής Αντίπατρος όμως επέβαλε τους δικούς του όρους,[15] τοποθετώντας στη Μουνιχία (Καστέλα) μακεδονική φρουρά.

Ο Ξενοκράτης που ήταν τότε σχολάρχης της Ακαδημίας χαρακτήρισε τους όρους «επιεικείς για δούλους αλλά πολύ βαρείς για ελεύθερους».

Από το 317 τοποτηρητής της Αθήνας ήταν ο φιλομακεδονικός Δημήτριος Φαληρέας μαθητής του Θεόφραστου. Ο περιπατητικός φιλόσοφος έμεινε στη θέση αυτή μέχρι το 307, όταν ο Αντίγονος Α΄ έστειλε το γιο του Δημήτριο (336-283) τον επονομαζόμενο, από την πολιορκία της Ρόδου, Πολιορκητή και απελευθέρωσε την Αθήνα. Οι Αθηναίοι τον ονόμασαν Σωτήρα[16] και αδερφό της θεάς Αθηνάς, δίνοντάς του για κατοικία τον οπισθόδρομο του Παρθενώνα[17] που, ως λέγεται, μετέτρεψε σε άντρο ακολασίας. Πολλοί Αθηναίοι χλεύασαν τη θεοποίησή του, αν και ο ίδιος φάνηκε να το πιστεύει.[18] Προκειμένου να αποφύγουν τον εγκληματικό Κάσσανδρο, οι Αθηναίοι, σύρθηκαν πίσω από το γεμάτο έπαρση Αντίγονο και το σκανδαλοπλόκο γιο του Δημήτριο.

Την άνοιξη του 302 διοργάνωσε το θεσμό-φάρσα της «Κορινθιακής Συμμαχίας» που ανακήρυξε το Δημήτριο «Αρχηγό όλων των Ελλήνων». Το 294 πήρε και τον τίτλο του βασιλέα της Μακεδονίας που τον κράτησε μέχρι το 288.

Η πνευματική ζωή την εποχή εκείνη αποκτά νέα ποιότητα, γίνεται πιο ριζοσπαστική.

Στην Αθήνα, τη χρονιά της θριαμβευτικής εισόδου του Δημητρίου του Πολιορκητή, άνοιξε ο κήπος του Επίκουρου.

Έξι χρόνια αργότερα, στην πρώην Πεισινάκτειο στοά, όπου οι τριάκοντα τύραννοι εξολόθρευσαν τουλάχιστον 1400 Αθηναίους, οι Στωικοί θα ανοίξουν τη δική τους σχολή (Ποικίλη στοά).

Οι διδασκαλίες του Στίλπωνα της Μεγαρικής σχολής και του Θεόδωρου της Κυρηναϊκής στην Αθήνα, διαπνέονται από τον αθεϊσμό της εποχής, σαν αντίδραση στη νοσηρή πραγματικότητα, μεταφοράς ξένων θεών και νέων δοξασιών στη φωτισμένη Ελλάδα.

Ακόμα και η μυθιστορία της εποχής εκείνης, διαποτίζεται από το ίδιο πνεύμα (Ευήμερος).

Είναι αλήθεια, την εποχή εκείνη, ο κόσμος είχε αρχίσει να αλλάζει αισθητά. Η πραγματική αλλαγή όμως θα ερχόταν αργότερα. Οι διωγμοί των οπαδών του Πολιορκητή ενάντια στους οπαδούς του Φαληρέα έδειξαν ότι τίποτα δεν άλλαξε στην Αθήνα, παρά την εμφάνιση των νέων σχολών. Οι Αριστοτελικοί του Θεόφραστου καταδιώχθηκαν, ενώ ο Σοφοκλής του Αμφικλείδου πρότεινε νόμο για το άνοιγμα νέων σχολών.[19]

Η πολιτική κατάσταση δεν άλλαξε στα επόμενα χρόνια και είχε να κάνει με την πρόσκαιρη δημιουργία συνασπισμών που αντιμάχονταν τον ισχυρότερο διάδοχο. Οι πρόσκαιρες αυτές συμμαχίες πολλές φορές επισφραγίζονταν με γάμους πολιτικής σκοπιμότητας, που δεν άντεχαν στο χρόνο όταν τα συμφέροντα απαιτούσαν άλλη πολιτική. Ο Δημήτριος παντρεύτηκε την αδερφή του Πύρρου Δηιδάμεια. Ο Λυσίμαχος παντρεύτηκε την κόρη του Πτολεμαίου Αρσινόη και ο Σέλευκος την κόρη του Δημήτριου.

Οι Αθηναίοι άργησαν να καταλάβουν ποιος ήταν ο Δημήτριος. Έτσι συμμάχησαν με το Λυσίμαχο, το βασιλιά της Θράκης. Ο Δημήτριος δεν έμεινε με σταυρωμένα τα χέρια. Το 296 πολιόρκησε την Αθήνα. Η πόλη της Παλλάδας που τόσο τον τίμησε, έζησε συγκλονιστικές μέρες, τρώγοντας ποντίκια και ο Επίκουρος μοιράζεται τα κουκιά με τους μαθητές του για να μην πεθάνουν (Πλούταρχος «Δημήτριος» 34). Είναι πια καιρός να καταλάβουν όλοι ότι, με τόση ευκολία, τις θεϊκές τιμές δεν πρέπει να βιάζεται κανείς να αποδώσει. Βαριά θα πέσουν τα σημάδια της θεϊκής οργής στην Αθήνα,[20] βρίσκοντας έκφραση στην τέχνη όταν ο κωμικός Φιλιππίδης, φίλος του Λυσίμαχου, θα ανεβάσει στη σκηνή τους κόλακες του Σωτήρα Δημήτριου.

Τελικά η πολιορκία λύθηκε αφού συνθηκολόγησε η Αθήνα το 294. Την άνοιξη του 288 ο Δημήτριος έχασε τη Μακεδονία από το Λυσίμαχο και το 283 αιχμάλωτος του Σέλευκου πέθανε σε ηλικία 54 ετών.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

---

[1] Η πανελλήνια συμμαχία, αποτελούμενη από 31 πόλεις-κράτη, ενάντια στους Πέρσες επιτεύχθηκε στο συνέδριο της Κορίνθου το 481.

[2] Αντιπροσωπείες στην αρχή φυλών και αργότερα πόλεων-κρατών που συναντιόνται γύρω από ένα ιερό προκειμένου να λύσουν ένα πρόβλημα με ειρηνικό τρόπο ή να αντιμετωπίσουν έναν εξωτερικό κίνδυνο. Οι συναντήσεις γίνονταν δυο φορές το χρόνο. Άνοιξη και φθινόπωρο. Η ιερότητα του χώρου διευκόλυνε το διάλογο και την εγγύηση της συμφωνίας. Οι Αμφικτιονίες αργότερα μετεξελίχθηκαν σε ομοσπονδίες και συνομοσπονδίες κρατών.

[3] Το πεδίο των μακροχρόνιων μαχών του πελοποννησιακού πολέμου δεν περιορίζεται ανάμεσα στην Αθήνα και στη Σπάρτη αλλά επεκτείνεται σε ολόκληρη την ελληνική επικράτεια, από τη Μακεδονία μέχρι την Πελοπόννησο και από το Βυζάντιο μέχρι τη Σικελία!

[4] Τότε γράφτηκε η «Ειρήνη» του Αριστοφάνη που ο ήρωάς του ο Τρυγαίος θα την απελευθέρωνε από τη σπηλιά όπου τη φυλάκισε ο Δίας. Δίκαια θα παρατηρήσει ο μεγάλος κωμικός ποιητής ότι, ο Περικλής με το ψήφισμά του για τα Μέγαρα, άναψε φωτιά στην πόλη που η φλόγα φούντωσε και «… από τον καπνό όλοι οι Έλληνες δακρύσαν!» («Ειρήνη» 612).

[5] Οι διώξεις των μεν επί των δε θα πάρει τεράστιες διαστάσεις, ιδιαίτερα μετά την εμφάνιση των τριάκοντα τυράννων (404). Ακόμα και ο θάνατος του Σωκράτη (399) έχει τα αίτιά του στις διαμάχες αυτές. Ο τύραννος Κριτίας άλλωστε ήταν μαθητής του. Στα 423 ο δημοκρατικός Ευριπίδης ανεβάζει τις «Ικέτιδες» όπου αναπαριστά τις δυο αντιτιθέμενες πολιτικές πλευρές, αναθέτοντας στο Θησέα το κατηγορητήριο ενάντια στην ολιγαρχία.

[6] Στο κατηγορητήριό του ο Κριτίας ενάντια στον επίσης τύραννο Θηραμένη ξεστομίζει «όσο μεγαλύτερη είναι μια πόλη και όσο περισσότερο καιρό έζησε με δημοκρατία, τόσο περισσότερους πρέπει να σκοτώνουμε» (Ξενοφών «Ελληνικά» Γ΄ 24).

[7] Και ο Λυσίας και ο Ισοκράτης είναι μαθητές του περίφημου σοφιστή Γοργία, που στόχο της ζωής τους έβαλαν το διακαή πόθο του δασκάλου τους για την ένωση της Ελλάδας. Ο «Ολυμπιακός» του Γοργία εκφωνήθηκε στην Ολυμπία το 392.

[8] Στον «Πανηγυρικό» του ο Ισοκράτης δίνει τον περίφημο ορισμό των Ελλήνων. «Το όνομα Έλληνας να μη θεωρείται πλέον ως δηλωτικό του Έθνους, αλλά ως δηλωτικό της μορφώσεως και Έλληνες να ονομάζονται όχι όσοι ανήκουν εις το έθνος το Ελληνικό, αλλά οι μετέχοντες της ιδικής μας παιδείας».

[9] Δολοφονήθηκε -σε ηλικία 46 ετών- από τον εταίρο του Παυσανία. Πέρα από εικασίες, τα κίνητρα παρέμειναν άγνωστα, αφού ο τελευταίος εκτελέστηκε επί τόπου.

[10] Όταν αυτά μαθεύτηκαν στην Ελλάδα οι Αθηναίοι τα χλεύασαν και ο Διογένης με το απαράμιλλο σατυρικό του ύφος είπε «Αν αυτός είναι γιος του Άμμωνα, τότε εγώ είμαι ο Σάραπης». Οι Σπαρτιάτες ανταποκρίθηκαν περιφρονητικά λέγοντας λακωνικά «Αν το επιθυμεί ας είναι και θεός, εμείς πάντως τον συγχωρούμε».

[11] Η καταδίκη του Φίλητα, η δολοφονία του στρατηγού του Παρμενίωνα, ο φόνος του αγαπημένου του φίλου Κλείτου από τα ίδια του τα χέρια, εν ώρα μέθης και η καταδίκη του φιλόσοφου Καλλισθένη, είναι λίγα παραδείγματα της ανάρμοστης συμπεριφοράς του μεγάλου στρατηλάτη. Η απαίτηση του προσκυνείν και η πίστη για τη θεϊκή του καταγωγή, ήταν οι σοβαρότεροι λόγοι που, είτε από αφέλεια είτε για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας, είχαν σαν αποτέλεσμα σιγά-σιγά να αποξενωθεί από τους συμπολεμιστές του και να απομυθοποιηθεί.

[12] Οι Καλάς είναι απομεινάρι του στρατού εκείνου, που και σήμερα διατηρούν στις παραδόσεις τους, αναμνήσεις της αρχαίας τους φυλής.

[13] Άλλοι διάδοχοι ήταν ο Κρατερός (321), ο Αντίπατρος (319), ο Ευμένης (317), ο Πολυπέρχοντας (300), ο Κάσσανδρος (297), ο Πτολεμαίος (285), ο Δημήτριος Πολιορκητής (283), ο Λυσίμαχος (281) και ο Σέλευκος (281). Οι αριθμοί στις παρενθέσεις αναφέρονται στις χρονολογίες θανάτου τους.

[14] Η Σπάρτη διέφυγε την υποδούλωση του Δημητρίου Πολιορκητή το 294, διακόπτοντας την επιχείρηση λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων του στη Μακεδονία.

[15] Οι υποκινητές της δημοκρατικής παράταξης Υπερείδης και Δημοσθένης καταδικάστηκαν. Ο πρώτος εκτελέστηκε αφού πρώτα του έκοψαν τη γλώσσα και ο δεύτερος δραπέτευσε στην Καλαβρία (Πόρο). Στο ιερό του Ποσειδώνα όπου κλείστηκε πήρε το δηλητήριο που είχε μαζί του και πέθανε.

[16] Αντίθετα οι Ρόδιοι ανακήρυξαν «Σωτήρα» τον Πτολεμαίο, αφιερώνοντάς του μεγαλοπρεπές τέμενος, γιατί τους βοήθησε κατά την πολιορκία που επιχειρούσε εναντίον τους ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, το 305/304.

[17] Οι Αθηναίοι τον θεώρησαν συγγενή της Παρθένου Αθηνάς!

[18] Βλέπε Πλούταρχο «Δημήτριος» 13.

[19] Διογένης Λαέρτιος V 38 και Αθήναιος XIII 610f.

[20] Βαρύς χειμώνας πλάκωσε την πόλη, λέγεται τότε, καίγοντας αμπέλια, σιτάρι και συκιές, αλλά γύρω από τους βωμούς των δυο Σωτήρων, η δεισιδαιμονία της εποχής, θέλει να φυτρώνει μπόλικο κώνειο!