Επιστήμη, ξέρουμε τι είναι;

Πολλές φορές σε συζητήσεις ζωντανά ή στο internet το θέμα «επιστήμη» συχνά βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Τότε οι απόψεις των ιδεαλιστών προκαλούν φρίκη. Η άγνοια και ο αγνωστικισμός βγαίνει στην επιφάνεια. Είναι λυπηρό φαινόμενο στον 21ο αιώνα, ακόμα και μορφωμένοι άνθρωποι, να εκφράζουν τόσο αρνητικά την άποψή τους για την επιστήμη, αυτό δηλαδή που αποκαλούμε συστηματοποιημένη θετική γνώση, την μεθοδολογία που αποτελεί την προοδευτικότερη ανθρώπινη ενέργεια από τότε που σαν λογικά όντα ξεχωρίσαμε από το υπόλοιπο ζωικό βασίλειο.
Στους μορφωμένους η αντίδραση αυτή κορυφώνεται σαν αγνωστικισμός και στους αγράμματους σαν αντίδραση που απειλεί τη ζωή, την ηθική και τη θρησκεία!
Στους πρώτους παίρνει τη μορφή του θετικισμού, νεοθετικισμού ή Μαχισμού που φτάνει στα επίπεδα φιλοσοφικής επιδειξίας και πνευματικής αλαζονείας.
Στους δεύτερους δείχνει τον συντηρητισμό και την διαιώνιση του σκοταδισμού του Μεσαίωνα, σαν αντίδραση στην τεχνολογική επανάσταση και την δραστηριοποίηση της λογικής. Συχνά τα άτομα αυτά βλέπουν την επιστήμη σαν θρησκεία που απειλεί την πίστη τους. Φίλοι μου, είναι άδικο μετά την ανάπτυξη των θετικών επιστημών και την τεχνολογική επανάσταση των ημερών, που άλλαξε συθέμελα τη ζωή μας, να διατυπώνουμε με τέτοιο θράσος την αντίθεσή μας σ’ αυτό που μας κάνει πιο ανθρώπους. Φανερό είναι ότι σε τέτοια συμπεράσματα φτάνει κανείς μόνο από προκατάληψη ή βαθιά θρησκευτική πίστη.


Η επιστήμη στη σφαίρα της πιο προοδευτικής ανθρώπινης δραστηριότητας, μοναδικό στόχο έχει να επεξεργάζεται και να συστηματοποιεί συσσωρευτικά την γνώση που αποκτά απ’ αυτό που αποκαλούμε αντικειμενική πραγματικότητα. Η επιστήμη δραστηριοποιείται όλο και περισσότερο στην απόκτηση νέων γνώσεων, επιβεβαιώνοντας ή διαψεύδοντας την παλιά εμπειρία και συσσωρεύοντας το σύνολο της γνώσης που μέχρι εκείνη τη στιγμή αποκτήθηκε, συγκροτώντας αυτό που ονομάζουμε επιστημονική εικόνα του κόσμου. Ακριβώς αυτό είναι που την καθιστά σχετική, συσσωρευτική και αντίθετη με κάθε απόλυτη ιδέα που αναπόφευκτα οδηγεί, ή οδηγείται, από τον ιδεαλισμό, το ψέμα ή την αμάθεια
Με την ευρύτερη έννοια λοιπόν, η επιστήμη αντανακλά την πραγματικότητα αφού ανακαλύπτοντας, περιγράφοντας και ερμηνεύοντας τη φύση και τα φαινόμενά της είναι η μόνη αρμόδια να αποφανθεί γι αυτήν.
Να γιατί μόνον η επιστήμη μπορεί να ερμηνεύσει και να περιγράψει σωστά τον κόσμο και τα φαινόμενα του, γιατί κάθε πραγματικό γεγονός, μόνον αυτή μπορεί να εξηγήσει. Διαλεκτικά, αναγνωρίζοντας την αλληλουχία της ύλης με τα φαινόμενά της και πειραματικά, επιβεβαιώνοντας τη θεωρία με την πράξη.
Σαν κλάδος της ανθρώπινης γνώσης είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με την πρακτική που αναπτύσσει ο άνθρωπος προκειμένου να κατακτήσει τη φύση και να καλυτερέψει τη ζωή του. Παράλληλα στο επίπεδο της γνώσης και της πρακτικής προκαλεί αέναα επαναστάσεις και σε άλλους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας διευρύνει όλο και περισσότερο την οπτική της για τον κόσμο. Ας κάνουμε μια αναδρομή στο παρελθόν για να αντιληφθούμε το κοπιαστικό της ταξίδι στο χρόνο ή με λίγα λόγια να δούμε από πού αρχίσαμε, πού φτάσαμε και προς τα πού οδεύουμε.

Όλα αρχίζουν από τη στιγμή που ο άνθρωπος κατάφερε να βρει απαντήσεις ρωτώντας κατευθείαν τη φύση, παρατηρώντας και υπολογίζοντας με τη λογική και όχι απευθυνόμενος μέσα του ή σε κάποιο ιερατείο. Το έχουμε ξαναπεί αυτό. Ο υλισμός, συνυφασμένος με τη δημοκρατία στην Ελλάδα κάνει δειλά-δειλά τα πρώτα βήματα στην Ιωνία για να κατακτήσει τη φύση και να καλυτερέψει τη ζωή του.

Μέχρι την εμφάνιση του χριστιανισμού ο κόσμος προόδευε κάνοντας άλματα.
Μετά, όλοι μπορούν να το πουν αυτό, τα πάντα επιβραδύνθηκαν. Ακόμα κι εκεί που θα μπορούσαν να προχωρήσουν γοργότερα, ο χριστιανικός σκοταδισμός, με μανία καταδίωξε τους καινοτόμους σαν μάγους και ανθρώπους του διαβόλου. Ο άνθρωπος του μεσαίωνα, έζησε το «αιώνιο σκοτάδι» αγνοώντας τη φωτεινή πραγματικότητα για αιώνες. Βέβαια, ακόμα και τότε, κάποια πρόοδος ήταν αδύνατον να μην εμφανιστεί. Όμως πάντα με τον φόβο της σύγκρουσης με την Εκκλησία που με σχολαστικότητα επέβλεπε. Γι αυτό και η αλήθεια δεν έσβησε στο διάβα των αιώνων, ούτε και με τον ανελέητο διωγμό που επέβαλαν οι φωτοσβέστες εξουσιαστές. Με το ουμανιστικό κίνημα ο άνθρωπος λυτρώνεται από το «επιστημονικό αμάρτημα». Το πάθος του ορθολογισμού και της επιστημονικής αναζήτησης τον απελευθερώνει από τις δεισιδαιμονίες και το υπερβατικό και οι νέες ανακαλύψεις έκτοτε θα τον συνοδεύουν στην υπόλοιπη ζωή του.

Η τυπογραφική ανακάλυψη από τον Γουτεμβέργιο, ήταν η αρχή. Τα πρώτα φιλοσοφικά εγχειρίδια των Ελλήνων υλιστών κυκλοφορούν και η γνώση απλώνεται.
Για πρώτη φορά από την αρχαιότητα ο Κέπλερ περιγράφει τις ουράνιες κινήσεις με γεωμετρικούς όρους που τις αποδίδει σε φυσικά αίτια. Η Γη χάνει το θρόνο της από το γεωκεντρικό σύστημα και ο Γαλιλαίος δημιουργεί ρήγμα στη σχολαστική φιλοσοφία θεμελιώνοντας τη νέα αστρονομία που στη θέση του θεού βάζει τους αναλλοίωτους φυσικούς νόμους. Η Ιερά εξέταση τότε έγινε αγριότερη από ποτέ. Την θέση των μάγων πήραν φιλόσοφοι, επιστήμονες και καινοτόμοι μηχανικοί. Ακόμα και οι ανακαλύψεις γίνονταν μυστικά ή τα βιβλία εκδίδονταν ανώνυμα και μυστικά.
Ο Νεύτων προσγείωσε την φυσική θεωρία στην ανάγκη της παρατήρησης και του πειράματος. Ο νόμος της αδράνειας, της επιτάχυνσης, της αμοιβαίας δράσης και αντίδρασης και τέλος ο νόμος της παγκόσμιας έλξης, απογείωσε τις φυσικές επιστήμες, εκτοπίζοντας ακόμα πιο πολύ το θεό ή κρατώντας τον μόνο για διακοσμητικό σκοπό μέχρι που ο διαλεκτικός υλισμός, αργότερα, τον καθαιρέσει κι από κει μια για πάντα!
Η περίοδος του Διαφωτισμού οργανώνει επαναστάσεις. Οι πνευματικοί στοχαστές πρωτοστατούν ενάντια στο δόγμα της εκκλησίας και οι πρώτοι εγκυκλοπαιδιστές είναι άθεοι καραμπινάτοι (Ντιντερό, Αλεμπέρτ, Χόλμπαχ). Αμέσως μετά εμφανίζονται φιλόσοφοι μεγάλης ολκής (Μπάυλ, Φώερμπαχ, Μαρξ, Ένγκελς) όπου θεμελιώνοντας την διαλεκτική και απορρίπτοντας τη μεταφυσική θεώρηση θα κάνουν την υλιστική φιλοσοφία αναγκαιότητα για τις φυσικές επιστήμες και το χρηστικότερο μέσον για τη διερεύνησή της.
Σαν γενική μέθοδος γνώσης του κόσμου αναγνωρίζεται η αμοιβαία σχέση των φαινομένων και των αντικειμένων. Η κίνηση και η ανάπτυξη του κόσμου, είναι αποτέλεσμα των εσωτερικών αντιθέσεων. Η πορεία εξέλιξης της επιστήμης έκτοτε επιβεβαιώνει τον διαλεκτικό υλισμό με τον καλύτερο τρόπο. Η επανάσταση στα μαθηματικά με τον Λαπλάς, στη χημεία με τον Λαβουαζιέ και με μια πλειάδα φυσικών, όπως του Φάραντεϊ, Βέμπερ, Μάξγουελ και Μεντελέγιεβ, μαζί με τη θεωρία της εξέλιξης του Δαρβίνου έδωσαν νέα ώθηση και γι αυτό δίκαια χαρακτηρίζεται ο 19ος αιώνας ο γονιμότερος και ο πιο σημαντικός αιώνας της ιστορίας της επιστήμης.

Ο 20ος αιώνας εγκαινιάζεται με τη θεωρία της Σχετικότητας (Αϊνστάιν) και η κβαντομηχανική στη συνέχεια έκανε τέτοια άλματα που άλλαξαν τη ζωή μας και την έκαναν αγνώριστη. Ειδικά μετά την εφεύρεση των ημιαγωγών και της πυρηνικής φυσικής. Εδώ ας μη μνημονεύσω κανέναν γιατί σίγουρα θα αδικήσω δεκάδες φυσικούς! Η ανάπτυξη από δω και πέρα είναι αλματώδης και δεν συγκρίνεται με το παρελθόν.
Στο σημείο αυτό, το επίπεδο της γνώσης και της πρακτικής προκαλεί αέναα επαναστάσεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, εκτινάσσοντας την πρόοδο της ανθρωπότητας σε δυσθεώρητα ύψη. Ο δρόμος τώρα είναι ανοιχτός διευρύνοντας όλο και πιο πολύ την οπτική μας για τον κόσμο και τις δυνατότητές μας σαν όντα ενός μικρού πλανήτη μέσα στο αχανές Σύμπαν. Ο άνθρωπος συνειδητοποίησε την μικρότητά του, αλλά και το μεγαλείο του σε σχέση με τις δυνατότητες που άνοιγαν μπροστά του.

Γι αυτό λοιπόν, η επιστήμη πρέπει να αξιολογείται με κριτήριο τη χρηστική της αξία, γιατί μόνο έτσι μπορούμε να την χρησιμοποιήσουμε για να κατανοήσουμε και να αλλάξουμε τον κόσμο. Τότε γίνεται ιδεολογικά κυρίαρχη προσδιορίζοντας το αληθινό, αυτό δηλαδή που υπάρχει, το εφικτό και το δέον.
Ο ρυθμός ανάπτυξης της επιστήμης είναι τόσο μεγάλος, οι γνώσεις που προστίθονται τόσο πολλές, που αδυνατούμε να τις εντάσσουμε στα δεδομένα του χθες και να εκμεταλλευτούμε τις νέες δυνατότητες που ανοίγονται για το αύριο.
Όμως, όταν ο άνθρωπος είναι δογματικός, δεμένος στο παλιό και αντιστέκεται στο νέο, μαζί με τις ιδέες του απολυτοποιεί και την επιστήμη σαν να ήταν θρησκεία. Ζητά απαντήσεις εκεί που εύκολα με την «παντοδυναμία» και «παντογνωσία» του θεού μπορεί να δώσει αυθαίρετα και ο ίδιος, αδιαφορώντας ακόμα και για τη γελοιότητα που προκαλεί, που όμως ο ίδιος δεν μπορεί να καταλάβει. Απόλυτος σε όλα αναζητεί την τελειότητα που μόνο στη σφαίρα της ιδεατής πραγματικότητας μπορεί να βρει ή μόνο με αυτόν τον τρόπο μπορεί να πολεμήσει το νέο σε πείσμα των παλιών του απόψεων που δεν μπορεί να αποχωριστεί! Πρέπει να το καταλάβουμε καλά και να απεγκλωβιστούμε το ταχύτερο από τέτοιους δογματισμούς και ιδεαλιστικές λογικές που στην αναζήτηση βαθιά κρυμμένων μυστικών, μας ωθούν με αφέλεια σε ιδεαλιστικές ανοησίες. Πρέπει να αντιληφτούμε, πέρα από τα μεγάλα μυστικά που κρύβει η φύση και που με επιμονή θα συνεχίσουμε να αναζητούμε στο μέλλον, να βάλουμε την επιστήμη στην σωστή της διάσταση προκειμένου να την θέσουμε στην υπηρεσία της ανθρωπότητας.

Η επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη ώθησαν την πρόοδο της ανθρωπότητας με εκθετική ορμή προς τα πάνω. Όμως οι θιασώτες της οπισθοδρόμησης με ρομαντισμό αναφέρονται στα ατυχή συμβάντα, στα λάθη ή και στους εσκεμμένους χειρισμούς που στόχο έχουν τον ανταγωνισμό και την απληστία των λίγων ενάντια στους πολλούς, θέμα για το οποίο κακώς ενοχοποιούν την επιστήμη. Γι αυτήν την καταστροφική μανία του άπληστου ανθρώπου δεν ευθύνεται η επιστήμη, αλλά η ηθική και η πολιτική του κοινωνικού μας συστήματος που εδώ και αιώνες με αδικία επέβαλλε, μαζί με την Εκκλησία, που πότε σαν ουραγός και πότε σαν εξουσία, συμμαχούσε και κάλυπτε!

Ένας λογικός άνθρωπος ποτέ δε θα εναντιωνόταν στην ασπιρίνη που η Bayer παρασκεύασε, επειδή κάποιος κατάπιε όλο το κουτί μαζί. Ποτέ δεν εναντιώθηκε στο μαχαίρι επειδή ο απρόσεκτος, που το έπιασε για να κόψει ψωμί, κόπηκε, αλλά ούτε και όταν κάποιος το χρησιμοποίησε σαν φονικό όπλο, εμείς καταδικάσαμε τον κατασκευαστή.
Ας απαλλάξουμε τη συνείδησή μας από τέτοιους γελοίους επαγωγισμούς που οδηγούν σε λανθασμένα συμπεράσματα και ύπουλα διαστρεβλώνουν τον αδαή από την αλήθεια. Η επιστήμη δεν είναι θρησκεία και κάθε συσχετισμός με αυτήν πρέπει να απομονώνεται γιατί υπηρετεί πανάθλιους και σκοτεινούς σκοπούς. Χρησιμοποιώντας το κριτήριο της λογικής, η επιστήμη πάντα θα αντιστέκεται σε κάθε αντιδραστική ιδέα, που άμεσα η έμμεσα, οδηγεί τον άνθρωπο στην αποξένωση, τον ανορθολογισμό και τη δεισιδαιμονία. Ο αντιεπιστημονισμός έχει πηγή την δεισιδαιμονία, την πίστη σε υπερφυσικές δυνάμεις, απόρροια πάντα αγραμματοσύνης και άγνοιας, εκτός κι αν έχουμε να κάνουμε με επιτήδειους χαλκευτές που συχνά οδηγούν ολόκληρο το άρμα της θρησκείας. Όμως ακόμα και όταν από «μορφωμένους» χρησιμοποιείται, συχνά πηγάζει από αφέλεια ή δόλο. Οδηγεί στο σκοτάδι, εκεί που σαν τις κωλοφωτιές, μόνο οι θρησκείες μπορούν να λαμποκοπούν!

Η ιστορία των επιστημών σταθερά προσηλωμένη στην κατάκτηση της φύσης ξεκαθαρίζει το τοπίο απ’ την ανοησία που βάναυσα έχει υποταγμένο το νου των αφελών. Οι αποκαλυπτικές θρησκείες πρώτα-πρώτα και μετά οι υπόλοιπες, μεταθέτουν τη λύση του κοινωνικού προβλήματος στο επέκεινα. Εκεί απ’ όπου δεν υπάρχει γυρισμός, και το κυριότερο, δεν μπορεί κανείς να επανορθώσει, για όσα ανόητα έπραξε ή πίστευε στη ζωή του. Αντίθετα, μέσα από την επιστήμη ο άνθρωπος αλλάζει τη ζωή του. Την κάνει όλο και λιγότερο μαρτυρική αναγνωρίζοντας, στις δυνατότητές του, το μέλλον στο οποίο εμπιστεύεται τα παιδιά του!

Βοηθήματα στο θέμα αυτό, μια παλαιότερη ανάρτηση με σχετικό θέμα:

Όσοι θεολογούν μπορούν να συμμετέχουν σε επιστημονικές συζητήσεις; Η θεολογία είναι επιστήμη;

Στις 16 του Μάρτη μην χάσετε την «Ανοιχτή επιστολή του Dawkins προς την δεκάχρονη κόρη του Jouliet».